Bunian — antara kajian dan perspektif Islam

Kepercayaan dan penilaian di alam melayu.

1.1. Kepercayaan Terhadap Makhluk Bunian dalam Budaya Melayu dan Penilaian Menurut Perspektif Islam.

1.1.1. Latar Belakang Kepercayaan Bunian dalam Budaya Melayu

Dalam masyarakat Melayu tradisional, kepercayaan terhadap makhluk halus merupakan sebahagian daripada warisan budaya yang masih bertahan sehingga ke hari ini. Salah satu entiti ghaib yang sering disebut dalam cerita rakyat dan amalan tradisional ialah makhluk yang dikenali sebagai Bunian. Bunian sering digambarkan sebagai makhluk halus yang tinggal di alam ghaib, menyerupai manusia, bersifat lemah-lembut, berpakaian serba putih, serta menetap di kawasan sunyi seperti hutan, gua, gunung atau bukit.

Terdapat juga kisah masyarakat yang mempercayai bahawa makhluk Bunian mampu berkahwin dengan manusia, menjaga anak-anak manusia, atau memberi bantuan ghaib dalam bentuk ilmu atau perubatan. Walaupun kelihatan positif, kepercayaan ini sebenarnya berakar dari kepercayaan animisme dan sinkretisme pra-Islam, yang kemudiannya berasimilasi dengan unsur Islam tanpa tapisan yang sahih.

1.1.2. Penilaian Ulama Muktabar terhadap Makhluk Bunian

Dalam konteks Islam, istilah “Bunian” tidak pernah disebut secara khusus dalam al-Quran atau hadis-hadis sahih. Namun, al-Quran mengakui kewujudan makhluk ghaib seperti jin, malaikat, dan syaitan. Dalam Surah al-Jin, Allah SWT menjelaskan bahawa jin adalah makhluk yang dicipta daripada api, mempunyai pilihan bebas (free will) dan sebahagiannya beriman manakala sebahagian lagi kufur (al-Jin, 72:11-15).

Ibn Taimiyyah dalam Majmu’ al-Fatawa menyatakan bahawa jin mempunyai kemampuan menyerupai manusia dan boleh hadir dalam bentuk yang menyenangkan untuk menipu manusia. Beliau menegaskan bahawa banyak manusia yang terpedaya oleh jin yang mengaku sebagai wali, orang soleh atau makhluk suci, lalu mengajak kepada kepercayaan yang menyimpang dari Islam (Ibn Taimiyyah, Majmu’ al-Fatawa, jil. 19).

Imam al-Suyuti pula dalam al-Hawi lil Fatawi mengumpulkan pelbagai kisah interaksi manusia dengan jin, namun beliau secara berhati-hati menegaskan bahawa hubungan ini sering membawa kepada kekeliruan dan penipuan. Sementara itu, Imam al-Nawawi menasihatkan agar tidak mempercayai sesuatu yang tidak mempunyai dalil sahih dari al-Quran dan hadis, khususnya perkara yang melibatkan alam ghaib (Sharh Sahih Muslim, Nawawi).

Ibn Qayyim al-Jawziyyah dalam Zad al-Ma’ad turut menegaskan bahawa jin boleh menyebabkan gangguan kepada manusia, dan sebarang bentuk kebergantungan kepada mereka adalah termasuk dalam bentuk syirik sekiranya tidak ditapis dengan aqidah yang benar (Ibn Qayyim, Zad al-Ma’ad, jil. 3).

1.1.3. Pandangan Pengamal Perubatan Islam Semasa

Pengamal perubatan Islam kontemporari turut memberikan perhatian terhadap isu ini. Dato’ Dr. Haron Din, dalam karyanya Rawatan Islam dan Gangguan Makhluk Halus, menjelaskan bahawa hampir semua kes pesakit yang mendakwa berinteraksi dengan “bunian” sebenarnya adalah kes gangguan jin. Jin tersebut sering memperdaya manusia dengan mendakwa diri mereka sebagai makhluk baik, jin Islam atau bahkan malaikat. Beliau menegaskan bahawa kebergantungan kepada “bunian” ini adalah satu bentuk penyelewengan akidah dan mesti dihentikan melalui rawatan ruqyah dan penguatan tauhid (Haron Din, 2012).

Ustaz Ismail Kamus juga menegaskan dalam ceramah dan penulisannya bahawa istilah ‘bunian’ hanyalah nama lain kepada jin yang menggunakan pendekatan halus untuk menjinakkan manusia sebelum menjerumuskan mereka kepada kesesatan atau gangguan batin. Menurut beliau, kepercayaan terhadap makhluk seperti bunian telah menjadi satu bentuk khurafat moden yang berselindung di sebalik nama tradisi.

Begitu juga dengan pengalaman Ustaz Sharhan Shafie, yang menyatakan bahawa ramai pesakit yang mendakwa “berkahwin dengan bunian” sebenarnya mengalami gangguan jin jangka panjang. Menurut beliau, jin akan menggunakan ikatan ghaib ini untuk menundukkan manusia dan menyebabkan mereka bergantung kepada jin tersebut secara rohani.

1.1.4. Analisis Konsep Bunian Berdasarkan Perspektif Syariah

Dalam Surah al-Jin ayat 6, Allah SWT berfirman:

“Dan bahawa sesungguhnya ada beberapa orang lelaki di antara manusia meminta perlindungan kepada beberapa lelaki di antara jin, maka jin-jin itu menambahkan bagi mereka dosa dan kesalahan.” (al-Jin, 72:6)

Ayat ini secara jelas menunjukkan bahawa meminta bantuan daripada makhluk ghaib seperti jin adalah satu kesalahan dalam agama kerana ia membuka pintu kepada kesyirikan dan kebergantungan selain kepada Allah SWT. Walaupun ada jin yang beriman, tiada sebarang jaminan bahawa mereka boleh dipercayai atau dijadikan rakan, apatah lagi sebagai penyembuh atau pelindung.

Dalam hadis sahih riwayat Muslim, Rasulullah SAW menyebut bahawa jin bergerak dalam tubuh manusia seperti darah, menunjukkan bahawa gangguan jin itu benar dan nyata, tetapi mesti dirawat melalui kaedah syarak, bukan dengan kompromi terhadap amalan khurafat atau sihir.

1.1.5. Implikasi Kepercayaan Terhadap Bunian dalam Konteks Perubatan Tradisional

Kepercayaan terhadap bunian dalam masyarakat Melayu sering kali diselitkan dalam konteks perubatan tradisional, di mana sesetengah pengamal mendakwa mereka menerima “ilmu perubatan” daripada makhluk bunian atau “makhluk ghaib Islamik”. Ini membuka ruang kepada amalan khurafat dan syirik tersembunyi, terutama apabila rawatan tersebut melibatkan jampi yang tidak difahami, upacara ghaib, atau pemujaan roh.

Kesan paling utama ialah kerosakan kepada akidah masyarakat, di mana pergantungan kepada makhluk selain Allah SWT menjadi amalan biasa. Justeru, pendekatan perubatan Islam moden menekankan kepentingan pensucian tauhid daripada pengaruh unsur-unsur khurafat, termasuk kepercayaan terhadap bunian.

Rumusan

Berdasarkan analisis ulama muktabar dan pengamal perubatan Islam, dapat disimpulkan bahawa makhluk bunian yang dipercayai oleh masyarakat Melayu sebenarnya tidak lain daripada jin yang memperdaya manusia. Tiada sebarang nas syarie yang menyokong kepercayaan ini, malah banyak ayat al-Quran dan hadis yang menegah kebergantungan kepada makhluk ghaib. Oleh itu, adalah menjadi tanggungjawab umat Islam untuk menyaring unsur tradisi yang bercanggah dengan aqidah, dan kembali kepada panduan al-Quran dan sunnah dalam amalan perubatan dan kehidupan seharian.

Senarai Rujukan

1. Harun Mat Piah, Kesusasteraan Melayu Tradisional, Dewan Bahasa dan Pustaka, 2000.
2. Ibn Taimiyyah, Majmu’ al-Fatawa, Jilid 19, Dar al-Wafa, 2004.
3. al-Nawawi, Sharh Sahih Muslim, Dar Ihya’ al-Turath al-‘Arabi, Beirut.
4. Ibn Qayyim al-Jawziyyah, Zad al-Ma’ad, Dar al-Fikr, Beirut, 1998.
5. Haron Din, Rawatan Islam dan Gangguan Makhluk Halus, Darussyifa’, 2006.
6. Ismail Kamus & Sharhan Shafie, Dialog Dengan Jin Islam, Telaga Biru, 2010.
7. al-Quran, Surah al-Jin: 6; Muslim, Sahih Muslim, Kitab al-Salam.
8. Jamil Ahmad, Aqidah dan Pengaruh Khurafat dalam Masyarakat Melayu, DBP, 2002.
9. Zulkifli Mohamad al-Bakri, Bidaah dan Khurafat dalam Masyarakat Islam, PTS, 2011.

Penyusun :
Ust Asmad Al-Azhari
Ahli GPMM Berdaftar